Stock Exchange အေပၚ ပညာရႇင္အျမင္
ပါေမာကၡ ေဒါက္တာေအာင္ထြန္းသက္
စီးပြားေရးပညာရွင္
Yangon Stock Exchange မႇာ မတ္လ ၂၅ ရက္က စတင္ေရာင္း၀ယ္ၾကတာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ . . .
ရန္ကုန္မႇာ မတ္လ ၂၅ ရက္က စေတာ့ေစ်းကြက္ စတင္ဖြင့္လႇစ္ေရာင္းခ်တဲ့အခါ လူေတြအားလံုးက ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ႀကီးႀကီးနဲ႔ FMI က Share ေတြကို ၀ယ္ၾကတယ္လုိ႔ သိရပါတယ္။ တကယ့္ကို အံ့ၾသေလာက္ေအာင္ ေအာင္ျမင္တယ္လုိ႔ဆုိၾကပါတယ္။ ဒါက တကယ္အေရးႀကီးတာပါ။ ဒါေပမဲ့ Stock Exchange ပီပီျပင္ျပင္ျဖစ္ဖုိ႔ဆုိရင္ ဒါက အစပဲရႇိပါေသးတယ္။
FMI က Stock Exchange ထဲ ပါသြားၿပီဆုိေတာ့ FMI ကို ယံုႀကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ ကုမၸဏီတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မႇတ္ျခင္းခံလုိက္ရတာပါပဲ။ FMI နည္းတူ တျခားအမ်ားပိုင္ကုမၸဏီေတြကလည္း ႀကိဳးစားေနၾကပါၿပီ။ MAPCO (Myanmar Agribusiness Public Company) ၊ သီလ၀ါ (Myanmar Thilawa SEZ Holdings) တုိ႔လုိ ကုမၸဏီေတြကလည္း ႀကိဳးစားေနၾကတာပါ။ အဲဒီ ႀကိဳးစားမႈေတြ မ်ားလာေလေလ၊ Stock Exchange မႇာ ကုမၸဏီေတြ မ်ားလာေလေလ ႏုိင္ငံရဲ႕စီးပြားေရးရႇင္သန္လာေလ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ Capital Market ကေနတစ္ဆင့္ Stock အေရာင္းအ၀ယ္တင္ မကဘူး။ ကုမၸဏီေတြရဲ႕ ရင္းႏႇီးမႈေတြကို ျမႇင့္တင္ႏုိင္တဲ့ အေနအထားရႇိတယ္လုိ႔ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ေျပာလုိ႔ရပါတယ္။
New York Stock Exchange ၊ Singapore Stock Exchange တုိ႔ေတြအျပင္ ဂ်ာမနီ၊ လန္ဒန္နဲ႔ ဘန္ေကာက္ တုိ႔လုိေနရာေတြမႇာရႇိတဲ့ Stock Exchange ေတြမႇာ Listed Company ေတြ အမ်ားႀကီးရႇိပါတယ္။ အခု ျမန္မာႏုိင္ငံမႇာေတာ့ ကုမၸဏီတစ္ခုနဲ႔ စပါတယ္။ ဒီလုိ စတာကို အားေပးရမႇာပါ။ ကေမၻာဒီးယားမႇာ Stock Exchange စတုန္းက ကုမၸဏီတစ္ခုနဲ႔ပဲ စတာျဖစ္ပါတယ္။ လုပ္တဲ့ကိုင္တဲ့ ကုမၸဏီေရာ၊ Stock Exchange ကေရာ စနစ္တက် လုပ္ဖုိ႔ေတာ့လုိပါတယ္။ အခု ျမန္မာျပည္မႇာ Multi Level Markeing လုိမ်ဳိးျဖစ္မႇာ သိပ္ေၾကာက္ပါတယ္။ စိတ္မခ်၊ မယံုရတာေတြ လက္သိပ္ထိုးေရာင္းတာမ်ဳိးျဖစ္ရင္ေတာ့ အင္မတန္မႇ နစ္နာႏုိင္တဲ့ အေနအထားရႇိပါတယ္။ အဲဒါေလးကိုေတာ့ ဆင္ျခင္ရမႇာပါ။
Stock Exchange က ႀကီးထြားလာဖုိ႔ပဲ ရႇိပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္အျမင္ ေနာက္ႏႇစ္ ၅၀ ေလာက္ဆုိရင္ မႏၲေလးမႇာလည္း Stock Exchange ရႇိေလာက္တယ္။ ေမာ္လၿမိဳင္မႇာလည္း ရႇိႏုိင္တယ္။ သူ႕ေဒသနဲ႔ သူရႇိႏုိင္ပါတယ္။ အေရးႀကီးတာက ဒီအစမႇာ ေသခ်ာဖုိ႔လုိပါတယ္။ အစေကာင္းမႇ အေႏႇာင္းေသခ်ာ ဆိုသလုိပါ။ စိတ္ရႇည္ရႇည္နဲ႔ Stock Exchange ကို လႈပ္ရႇားရမႇာပါပဲ။ အခုဆုိရင္ Stock Exchange မႇာ ဂ်ပန္အကူအညီနဲ႔ လႈပ္ရႇားေနတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုယ့္ျပည္တြင္းကလူေတြ ႏိုးၾကားဖုိ႔လိုပါတယ္။
Stock Exchange က Financial Institution ရဲ႕ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းပဲရႇိပါတယ္။ အခု Security Company ေတြလည္း ရႇိလာပါၿပီ။ Stock Exchange မႇာ ပြဲစားေတြ လုိပါတယ္။ ဒီ Security ကုမၸဏီေတြက Share ေတြ အေရာင္းအ၀ယ္လုပ္ဖုိ႔ အေနအထား ဖန္တီးေပးပါတယ္။ ဒါကို ဆရာတုိ႔က အားေပးရမႇာပါ။
Stock Exchange မႇာ တင္ထားတဲ့ ကုမၸဏီေတြရဲ႕တာ၀န္ . . .
Stock Exchange လုိ႔ေျပာရင္ အေျခခံကေတာ့ Public Listed ပါ။ အမ်ားပိုင္ကုမၸဏီတစ္ခုျဖစ္႐ံုနဲ႔ မလံုေလာက္ပါဘူး။ အခု ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမႇာ အမ်ားပိုင္ကုမၸဏီအျဖစ္ မႇတ္ပံုတင္ထားတဲ့ ကုမၸဏီႏႇစ္ရာေက်ာ္ေက်ာ္ေလာက္ ရႇိပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီအမ်ားပိုင္တုိင္း Listed မလုပ္ႏိုင္ပါဘူး။ ရန္ကုန္စေတာ့အိတ္ခ်ိန္းမႇာ တင္ႏုိင္ဖုိ႔သတ္မႇတ္ထားတဲ့ Listing Criteria ေတြရႇိပါတယ္။ New York Stock Exchange မႇာ၊ Singapore Stock Exchange မႇာသြားၿပီး List လုပ္ခ်င္ရင္ မလြယ္ပါဘူး။ စစ္စစ္ေဆးေဆးလုပ္တာပါပဲ။ ျမန္မာႏုိင္ငံမႇာလည္း Stock Exchange စလုပ္တဲ့အခါမႇာ ၀င္ခ်င္တဲ့ ကုမၸဏီေတြကို စံ ၁၇ ခ်က္နဲ႔ သတ္မႇတ္ထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီ ၁၇ ခ်က္ကိုၾကည့္လုိက္ရင္ ဒီ ၁၇ ခ်က္ ျပည့္စံုတဲ့ကုမၸဏီေတြဟာ တကယ့္ကို ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ တာ၀န္ေက်တဲ့ကုမၸဏီေတြ ျဖစ္တယ္ဆုိတာကို ေျပာစရာကိုမလုိေတာ့ပါဘူး။ ဒီလုိျဖစ္ဖုိ႔ဆုိရင္ ကုမၸဏီကို စီမံအုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ပံုစံ Corporate Governance က အဓိက က်ပါတယ္။
ကုမၸဏီတစ္ခုကို Stock Exchange မႇာ တင္လုိက္တဲ့အခါ Public Company လုိ႔ ေျပာလုိက္တာနဲ႔ Owner နဲ႔ Management ကြဲသြားပါတယ္။ Share ၀ယ္တဲ့သူေတြဟာ Share ၀ယ္ၿပီးေတာ့ ကုမၸဏီမႇာ ၀င္လုပ္တဲ့သူေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီေတာ့ ကုမၸဏီရဲ႕ Share ၀ယ္ထားတဲ့သူေတြက ပိုင္ရႇင္ေတြျဖစ္ၿပီးေတာ့ တကယ္စီမံခန္႔ခြဲမႈေတြအတြက္ ေတာ္တဲ့၊ ကြၽမ္းက်င္တဲ့ Management ကို ေခၚလုပ္ခုိင္းပါတယ္။ ဒီႏႇစ္ခုကို ခြဲလုိက္တာပါ။
Share ၀ယ္တဲ့သူက ဒီကုမၸဏီဟာ တကယ့္ကို စနစ္တက် BOD နဲ႔ ဖြဲ႕ထားတယ္။ ဒီကုမၸဏီဟာ တကယ့္ကိုကြၽမ္းက်င္တဲ့ CEO ဦးေဆာင္ေနတယ္ဆုိတဲ့ Trust ရႇိပါတယ္။ Stock Exchange ရဲ႕ တာ၀န္က တကယ္ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ ကုမၸဏီေတြသာ List လုပ္ထားတာ ေသခ်ာေအာင္လုပ္ေပးရတာပါ။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံမႇာဆုိရင္ေတာ့ မ႐ိုးမသားလႈပ္ရႇားမႈေတြလုပ္တဲ့ ကုမၸဏီေတြြကို Delisted လုပ္ၾကတယ္။ (Stock Exchange ကေန Blacklist လုပ္လုိက္ပါတယ္။) အဓိပၸာယ္က Stock Exchange ထဲမႇာ List လုပ္ထားတဲ့ ကုမၸဏီေတြက ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတယ္လုိ႔ ေယဘုယ်အေနနဲ႔ ေျပာလုိ႔ရပါတယ္။ အဲဒီလုိေျပာလုိ႔ရတဲ့အတြက္ Stock ကို ၀ယ္တဲ့သူကလည္း စိတ္ခ်လက္ခ်၀ယ္လုိ႔ရပါတယ္။
Stock Exchange က Regulatory Body ျဖစ္ပါတယ္။ သူက ႀကီးၾကပ္စီမံတယ္၊ မဟုတ္တာေတြ မျဖစ္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ Exchange ဆုိတဲ့ စကားလံုးကလည္း အေရးႀကီးပါတယ္။ Exchange ဆုိတာက Share ေတြကို ၀ယ္ခ်င္တဲ့သူနဲ႔ ေရာင္းခ်င္တဲ့သူနဲ႔ အလဲအလႇယ္လုပ္တာပါ။ တကယ္တမ္းေတာ့ Stock Exchange ဆုိတဲ့ စကားလံုးထက္ ပိုၿပီးျပည့္စံုတာက Capital Market (အရင္းအႏႇီးေစ်းကြက္) ပါ။ Stock Exchange ကေန ကုမၸဏီေတြအေနနဲ႔ အရင္းအႏီႇး ထပ္တုိးခ်င္ရင္ Share ေတြ ထုတ္ေရာင္းႏုိင္ပါတယ္။ အရင္တုန္းက ကုမၸဏီေတြ ခ်ဲ႕ခ်င္ရင္ ခ်ဲ႕ဖုိ႔ အခြင့္အလမ္းသိပ္မရႇိဘူး။ မရႇိတာက ပိုင္ရႇင္ေတြရဲ႕ ပိုင္ဆုိင္မႈက အကန္႔အသတ္ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ပါ။ အခုကေတာ့ အဲဒီလုိမရႇိေတာ့ပါဘူး။ ဒီ Stock Exchange ထဲမႇာ၀င္ၿပီး Stock ထုတ္ေရာင္းလုိ႔ရတယ္။
Healthy Stock Exchange Environment ျဖစ္လာဖုိ႔ ဘာေတြလုိအပ္ပါသလဲ . . .
ဒါကေတာ့ ႏုိင္ငံေရးအေနအထားလည္း လုိပါတယ္။ ႏုိင္ငံေရးအေနအထားက ပြင့္လင္းျမင္သာလာသေလာက္ လုပ္ရကိုင္ရလြယ္သြားပါမယ္။ Transperancy မရႇိရင္ေတာ့ လုပ္ရကိုင္ရခက္ပါမယ္။ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔အေနနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ႀကီးတစ္ခုလံုး၊ Culture ႀကီးတစ္ခုလံုးက ပြင့္လင္းျမင္သာတဲ့ အေနအထားေရာက္ေအာင္ ေျပာင္းလဲရမႇာပါ။ ေနာက္တစ္ခုက Rule of Law ပါ။ Bankrupt ျဖစ္ၿပီး ကုမၸဏီပ်က္စီးသြားရင္ Share Holder ေတြ ဆံုး႐ံႈးမႈအနည္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လုိလုပ္ၾကမလဲဆုိတာက အေျခခံတစ္ခုပါပဲ။ ဒါကို အစကတည္းက အေျခခံတစ္ခုအေနနဲ႔ ၀ိုင္းစဥ္းစားၾကရပါမယ္။ မဟုတ္ဘဲနဲ႔ မ်က္စိမႇိတ္ၿပီး သြားလုပ္ျပန္ရင္လည္း အဆင္မေျပပါဘူး။ အဲဒါေလးကလည္း သတိထားရမယ့္ကိစၥပါ။ ဒါအတြက္လည္း Stock Exchange ကို အေပၚကေန ႀကီးၾကပ္တဲ့ Security Exchange Commission (SEC) ရႇိပါတယ္။ သူက Public Company ေတြကို စနစ္တက် စီမံႏုိင္သေရြ႕ အဆင္ေျပေနမယ္ထင္ပါတယ္။
Stock Share ၀ယ္မယ့္သူေတြအတြက္ အႀကံေပးစကား . . .
Buyer Beware ပါ။ ၀ယ္တဲ့သူက အလိမ္မခံရေအာင္ ႀကိဳးစားရမႇာပါ။ အခုျဖစ္ေနတာက ကုိယ့္မႇာ တာ၀န္မယူဘဲနဲ႔ အဲဒီလုိမဟုတ္ဘဲ မ်က္စိမႇိတ္ၿပီး အရာရာကို ယံုေနရင္ေတာ့ ကိုယ္ပဲခံရမႇာပါပဲ။ လိမ္တဲ့သူကေတာ့ ရႇိေနဦးမႇာပါပဲ။ ပစၥည္းတစ္ခု ၀ယ္မယ္ဆုိရင္ ေသခ်ာစစ္ေဆးရမႇာပါ။ မ်က္စိမႇိတ္ၿပီး အေပၚယံၾကည့္လုိ႔ မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ အဲဒါကို အာမခံေပးတာကေတာ့ SEC က အာမခံေပးမႇာပါ။ Stock Exchange မႇာ တင္ထားတဲ့ ကုမဏီေတြက ျဖဴစင္တယ္၊ ရိုးသားတယ္၊ သပ္ရပ္တယ္ဆုိတာ ရႇိရမႇာ။ အဲဒါေၾကာင့္လည္း Initial Public Offering (IPO) ဆုိတာလုပ္ၾကတာပါ။ ကုမၸဏီကို လူေတြ ဘယ္ေလာက္ စိတ္၀င္စားတယ္ဆုိတာသိဖုိ႔ ေျမစမ္းခရမ္းပ်ဳိးအေနနဲ႔ List လုပ္ၾကည့္တယ္။ လူေတြက စိတ္၀င္စားရင္ Share တက္လာတာပါပဲ။
Stock ေစ်းကြက္မႇာ ၀င္ကစားတဲ့လူေတြ ေပၚလာပါလိမ့္မယ္။ ေပၚလာခဲ့ရင္ တ႐ုတ္ျပည္မႇာ မၾကာခင္က ျဖစ္လုိက္တဲ့ အင္မတန္မႇ ခ်မ္းသာတဲ့ သန္းႂကြယ္သူေဌးေတြ မြဲသြားတာမ်ဳိးျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ၀ယ္ထားတဲ့ Share ေတြ တစ္ခါတည္း ေစ်းေတြျပဳတ္က်သြားတာမ်ဳိးကလည္း Stock Exchange နဲ႔ မဆုိင္ဘူး။ အေရာင္း၊ အ၀ယ္ေပၚမႇာဆုိင္တာပါ။ သူ႕ကုမၸဏီေပၚမႇာ ယံုၾကည္မႈ အားနည္းလာတဲ့အခါက်ေတာ့ သူ႕ကုမၸဏီက Share ေတြ ထုတ္ေရာင္းၾကမႇာပါပဲ။
တခ်ဳိ႕က်ေတာ့လည္း Share ကို ကစားတာ ခ်မ္းသာသြားတာမ်ဳိး ရႇိပါတယ္။ Apple တုိ႔၊ Microsoft တုိ႔ကို သူတုိ႔ႏုိင္ငံမႇာ စၿပီး Listing စလုပ္တုန္းက ကုမၸဏီက အသစ္ေတြ၊ နည္းပညာေတြကလည္း အသစ္ေတြပါ။ အဲဒီအခါက်ေတာ့ ဘယ္သူမႇလည္း ယံုၾကည္မႈမရႇိပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ တခ်ိဳ႕ေတြကေတာ့ ဒီအလုပ္ေတြဟာ တစ္ေန႔က်ရင္ေတာ့ တုိးတက္လာမယ့္၊ အေျခအေနေကာင္းတဲ့ လုပ္ငန္းေတြပဲ။ ဒါေၾကာင့္ Share ၀ယ္ထားမယ္ဆုိၿပီး ေစ်းေပါေပါနဲ႔ Share ၀ယ္ထားလုိက္တယ္။ အဲဒီကုမၸဏီေတြ ေအာင္ျမင္ႀကီးထြားလာတဲ့အခါက်ေတာ့ သူ၀ယ္ထားတဲ့ Share အလုိလုိ တက္သြားပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ ဒီေနရာမႇာ Stock နဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ လူေတြ နားလည္မႈနည္းနည္းေလး လြဲေနတာရႇိပါတယ္။ Share ၀ယ္တဲ့လူက Dividend အျမတ္ေ၀စုကို ေမွ်ာ္လင့္ၿပီး ၀ယ္တဲ့သူမ်ားပါတယ္။ တကယ္တမ္းေတာ့ Share Price ဟာ ပိုၿပီးအက်ဳိးရႇိပါတယ္။ ကိုယ္ Share တစ္ေစာင္ကို တစ္ရာနဲ႔၀ယ္ထားလုိ႔ ကုိယ့္ကုမၸဏီ ေအာင္ျမင္လာတယ္၊ ေစ်းကြက္ခ်ဲ႕လာတယ္၊ အျမတ္ရလာတယ္ဆုိရင္ အဲဒီကေန အျမတ္ေတြ ထုတ္တာထက္ကို ဒီ Share တန္ဖိုး၊ ကုမၸဏီတန္ဖုိးျမင့္လာရင္ ကိုယ္ကလည္း အလုိလုိခ်မ္းသာသြားပါတယ္။
အခုေျပာေနတာက တစ္ဦးတစ္ေယာက္ခ်င္းစီကေန Share ၀ယ္တာျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္တမ္းေတာ့ တကယ္အေရးႀကီးတာက Institutional Share Holder ေတြရႇိပါတယ္။ Security Company ေတြကလည္း ရႇယ္ယာ၀ယ္ထားတာပါပဲ။ သူတုိ႔ေတြက အလားအလာေကာင္းမယ့္ လူငယ္ေတြေထာင္တဲ့ အရင္းအႏီႇး အခက္အခဲရႇိတဲ့ ကုမၸဏီေတြကို၀ယ္ထားၿပီး ရင္းႏႇီးေပးလုိက္တာ။ အဲဒီမႇာ ရင္းႏႇီးေပးလုိက္ေတာ့ လူငယ္ေတြအတြက္ အရင္းနည္းတဲ့အခ်ိန္မႇာ အရင္းအႏီႇးေတာင့္သြားပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီလုိအရင္းအႏႇီး ေရာင္းလုိက္တာ ကနဦးမႇာ ေငြမရႇိလုိ႔ ေရာင္းလုိက္ေပမယ့္ တစ္ေန႔က်ရင္ ဒီကုမၸဏီႀကီး သိပ္ႀကီးထြားလာရင္ နဂိုတည္ေထာင္တဲ့ သူေတြက နစ္နာပါတယ္။ Founder ေတြက သူ႕ Share ကို ေစ်းေပါေပါနဲ႔ ေရာင္းခဲ့ရတာေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ လူငယ္ေတြအတြက္ ဒါသိပ္အေရးႀကီးပါတယ္။ လူငယ္ေတြက အပင္ပန္းခံၿပီး စလုပ္ေပမယ့္ တကယ္တမ္းႀကီးထြားလာတဲ့အခါ ကိုယ့္အတြက္မရႇိေတာ့ဘဲ သူမ်ားလက္ထဲပါသြားတာေတြ မၾကာခဏ သာဓကေတြ အမ်ားႀကီးရႇိပါတယ္။ အဲဒါေတြကိုလည္း သတိထားရပါမယ္။
